Succesfactoren voor een kansrijke energiehub

Een energiehub biedt ondernemers op een bedrijventerrein de mogelijkheid om samen te investeren in slimme oplossingen voor netcongestie, verduurzaming en gedeelde businesscases over verschillende aansluitingen. Maar niet op elk terrein is zo’n samenwerking haalbaar. Welke succesfactoren bepalen of een energiehub kans van slagen heeft? In dit artikel zetten we de belangrijkste op een rij.

Eerst afwegen: is een energiehub de beste oplossing?

Een energiehub is nooit een doel op zich. Het is één van de mogelijke oplossingen om op lokaal niveau beter om te gaan met opwek en verbruik van energie, en zo overbelasting van het net te voorkomen. Soms zijn er eenvoudigere, individuele oplossingen. Denk aan slimme contractvormen, het slimmer aansturen van apparatuur of het inzetten van batterijen.

Zijn die opties niet toereikend, dan kan het zinvol zijn om als groep ondernemers te verkennen of je samen kunt werken. De meerwaarde van een energiehub zit in het bundelen van krachten: samen investeren, slim verdelen van transportcapaciteit en ruimte maken voor groei.

Vier factoren die het verschil maken

In de praktijk zien we dat energiehubs het meeste kans van slagen hebben als er aandacht is voor deze vier randvoorwaarden:

1. Organisatorisch draagvlak
2. Technische haalbaarheid
3. Juridische afspraken
4. Financiële dekking

We lichten elke factor hieronder verder toe.

1. Organisatorisch draagvlak

Een energiehub begint bij ondernemers die willen samenwerken. Het helpt als er al een netwerk is, zoals een parkmanagementorganisatie of een ondernemersvereniging. Ook een gemeente of gebiedsregisseur kan het initiatief nemen. Belangrijk is dat er een duidelijke groep is van waaruit de hub wordt opgezet.

Vertrouwen, duidelijke communicatie en een gedeeld gevoel van urgentie zijn belangrijk. Vooral bedrijven die direct last hebben van netcongestie (bijvoorbeeld doordat een uitbreiding wordt uitgesteld of door elektrificatie) zijn vaak bereid te investeren in een gezamenlijke oplossing. Zij kunnen ook andere ondernemers waarschuwen voor de mogelijke problemen. Zo kun je samen vooruitkijken en op tijd maatregelen nemen.

Een energiehub vraagt naast coördinatie ook om lokale borging (op het park). Wie organiseert straks bijeenkomsten, onderhoudt het contact met de netbeheerder en houdt overzicht over de voortgang en exploitatie? Als de adviseur vertrekt, moet er nog steeds iemand zijn die overzicht houdt en zorgt dat de organisatie blijft bestaan.

2. Technische haalbaarheid

De technische mogelijkheden van een energiehub hangen sterk af van hoe goed bedrijven op elkaar aansluiten. Als het ene bedrijf vooral ’s nachts produceert en het andere juist overdag, dan kunnen ze samen meer doen met dezelfde netcapaciteit. 

Dit geldt ook voor andere energiestromen. Denk aan een combinatie van energie-opwek en -verbruik, of het slim benutten van restwarmte. Zo zijn er veel mogelijkheden voor synergie en optimalisatie.

Belangrijk is dat er ruimte is voor eigen opwek (zoals zonnepanelen) en dat er flexibiliteit is. Voorbeelden van flexibiliteit zijn:

• Bedrijfsprocessen die tijdelijk op- of afgeschaald kunnen worden
• Laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen (load balancing)
• Warmtebuffers of batterijen

Zonder flexibiliteit is er weinig ruimte om het net samen slimmer te benutten.

Netstructuur en aansluiting

Niet alle bedrijven op een bedrijventerrein zijn aangesloten op hetzelfde netvlak. De technische indeling van het net bepaalt of een Groeps Transport Overeenkomst (GTO) mogelijk is. Zo'n GTO is een belangrijke voorwaarde voor een energiehub.

Laat daarom in een vroeg stadium uitzoeken hoe het net is opgebouwd. De netbeheerder kan hierin meedenken.

3. Juridische afspraken

De juridische afspraken zijn het zwaartepunt van elke hub. Wie investeert waarin? Hoe worden kosten verdeeld? Wat gebeurt er als een deelnemer wil stoppen? En wie is aansprakelijk, mocht het mis gaan?

Vaak begint dit met een intentieverklaring of samenwerkingsovereenkomst. Als het initiatief zich ontwikkelt, kan het nodig zijn om samen een juridische entiteit op te richten, zoals een coöperatie of een BV.

Gaat de groep bedrijven daarna echt van start met de energiehub? Dan is een samenwerkingsovereenkomt (SOK) nodig. Hierin staan alle afspraken zwart op wit. Bijvoorbeeld over verrekeningen en de voorwaarden voor toetreden of uittreden. Deze overeenkomst vormt de juridische basis van de hele hub.

Laat zo'n document altijd opstellen met een juridisch adviseur.

4. Financiële dekking

Een energiehub vraagt om goede begeleiding en investeringen. Denk aan (gezamenlijke) hardware, zoals batterijen of een energiemanagementsysteem. Dit brengt flinke kosten met zich mee.

Zeker in de eerste fase zijn eigen middelen hierbij erg belangrijk. De kosten gaan voor de baten uit, maar succes is niet gegarandeerd. Daarom zijn er op dit moment veel subsidies beschikbaar, bijvoorbeeld voor

• vooronderzoek en planontwikkeling (vanuit provincie of Rijk)
• duurzame opwek, opslag of flexibiliteit
• procesondersteuning vanuit de gemeente
• inzet van een gebiedscoördinator

Ook netbeheerders hebben soms programma’s om kansrijke initiatieven te versnellen.

Toch moeten ondernemers er rekening mee houden dat het voortraject geld kost. Denk aan enkele duizenden euro’s per deelnemer.

Kansenkaarten bieden geen garantie

Steeds vaker verschijnen er zogeheten kansenkaarten voor energiehubs. Deze kaarten proberen een eerste beeld te geven van locaties waar de technische en economische voorwaarden gunstig lijken. Dat gebeurt op basis van kengetallen zoals:

• Huidige of verwachte netcongestie
• Concentratie van grootverbruikers
• Beschikbare ruimte voor zonne-opwek
• Organisatiegraad van het bedrijventerrein

Hoewel deze kaarten nuttig kunnen zijn als aanleiding voor een eerste gesprek, is maatwerk altijd nodig. De werkelijke slaagkans van een energiehub hangt sterk af van lokale dynamiek, individuele bedrijfsprofielen en de bereidheid tot samenwerking. In de praktijk wijken die profielen vaak af van de aannames in algemene datasets.

Helaas zien we dat deze kaarten regelmatig vooral worden ingezet als opstap naar subsidieverwerving, vooral bij gemeenten. Een beperkte investering in een kansenkaart wordt dan gebruikt om aanzienlijke publieke middelen aan te trekken, zonder dat er een realistisch vervolgperspectief is. Dat is zonde van tijd, geld en draagvlak.

Een effectiever gebruik van middelen is om direct een verkennend onderzoek te doen, al is het maar in de vorm van een eenvoudige kwartierwaardescan per ondernemer en overkoepelend groepsprofiel. Daarmee heeft elke ondernemer snel inzicht in zijn daadwerkelijke toekomstperspectief en is vanaf het begin duidelijk of er een basis is voor samenwerking. De Rijksoverheid erkent dit en ondersteunt bijvoorbeeld via de E-FLEX-regeling juist dit soort concrete verkenningen.

Wees daarom voorzichtig met kansenkaarten. Toets als groep ondernemers plannen altijd in de praktijk en ga vroegtijdig in gesprek met de netbeheerder en (lokale) overheid. En omgekeerd: bied als overheid vooral ondersteuning aan goed georganiseerde initiatieven met draagvlak, niet aan mooie plaatjes zonder inhoudelijke basis. Hiermee help je het investeringsklimaat (in de regio) vele malen meer.

Conclusie: Verkennen is leren

De verkenningsfase van een energiehub draait om haalbaarheid, maar ook om bewustwording en vertrouwen. Door samen de succesfactoren te onderzoeken, bouw je aan een basis voor succesvolle samenwerking.

Dan blijkt soms dat een energiehub (nog) niet haalbaar of nodig is. Ook dat is waardevolle informatie: het voorkomt onnodige kosten en biedt aanknopingspunten voor alternatieve oplossingen. Juist door direct individueel onderzoek te doen komen alle oplossingen in elke gelaagdheid aan bod.

Gebruik de genoemde succesfactoren als checklist om het gesprek op gang te brengen, verwachtingen scherp te stellen en gericht toe te werken naar een vervolgstap.